Pochodzenie nazwiska KUIK

Fragmenty artykułu prof. Edwarda Brezy, odnoszące sie do geograficznego umiejscowienia nazwiska Kuik

Nazwiska KUIK, KUJK i podobne - "Poradnik Językowy 1998, nr 3"

     ... Kuik i jego warianty występowały i występują jako przydomek szlacheckiej rodziny Studzińskich, pochodzącej ze wsi Studzienice w pow. bytowskim*1;. Wieś nazywała się pierwotnie Studzienica i wywodzi swoją nazwę od pobliskiego jeziora Studzienica, dziś nazywanego Studzieniczno*2;. Nazwa jeziora jest strukturą utworzoną od podstawy studzona (woda) za pomocą przyrostka -ica. Szukać zatem wypada poświadczeń omawianego nazwiska w ziemi bytowskiej. ...

     ... Publikacja Kreis Bütow*3; przynosi zaświadczenia ze Studzienic: Kuyke Christoff i Kuyke Paul z r. 1603; o tych samych mieszkańcach wspomina Cramer z r. 1607, pisząc: Christoff und Paul den Kuiken (Kuycken) i wcześniej (r. 1603) Kuycke Christoff*4;. W r. 1652 wymienieni zostali wieśniacy (villani) Kui i Kuick w Konarzynach, pow. Chojnicki, w r. 1658 Peter Kuike i Kuycke w Studzienicach, tego samego roku rodzina Koycken w Pomysku pod Bytowem, v. Kuike Studzinski w Studzienicach - wszystko Przyd 119. W jedynej zachowanej na Pomorzu Gdańskim tego typu Księdze Szkaplerza w parafii Ugoszcz (Studzienice należały i należą do tej parafii) pod Bytowem (w miejscowym archiwum parafialnym, jak i w Księdze ślubów oraz chrztów, o których niżej) figurują m.in. Agnieszka Kuikowa r. 1748, P. Macij Kuyk Studzinski ze Studze(nic) r. 1750; forma Kuykowna pojawia się 7 razy w latach 1768-1784 ze Studzienic; Kuyk, Kujk i Kuik w latach 1775-1841 ze Studzienic 6 razy, 2 razy z Osławej Dąbrowy i 2 razy z Czarnej Dąbrowy; Kujkowa, v. Kuikowa w latach 1789-1840 4 razy z tychże miejscowości. Pojawia się też forma pochodna Kujkowski: Barbara Kujkowska r. 1839 i Kujkanowski: Jan Kuykanowski z Woyska (wieś Wojsk w pow. chojnickim). Również w zachowanej Księdze ślubów par. Ugoszcz spotykamy zapisy: cum Adalberto Kuik r. 1793, s. 45 i w takiejże formie Kuik jeszcze 9 zapisów z lat 1790-1796 ze Studzienic, Osławej Dąbrowy, Przewoza, też w formie Kuik i Kuyk z lat 1787-1797 4 razy w Księdze zgonów tejże parafii ze Studzienic i Przewozu. Raz mamy też nazwisko złożone: cum Mathia Kuyk Studziński de Studzienice*5;. W Przyd (l.c.) zgromadziłem zapisy z ksiąg ławniczych Kościerzyny: Kujkowa Studzińska Generosi Nicolai Kujk Studziński consors 1766 i z innych źródeł, dotyczących wsi Studzienice: von Kuycke Franz r. 1787, Mathias Kuyk Studziński, Michael Kuyk Studziński r. 1780, Albrecht Kuick von Studsinski r. 1804. Historycy i heraldycy wymieniają rodzinę Kujk-Studziński w Kętrzynie, pow. wejherowski, w Sobączu i w Stawiskach, pow. kościerski, w Borowym Młynie, pow. Chojnicki i jeszcze w innych wsiach. Dziwi, że nazwisko to nie wystąpiło w inwentarzach starostwa bytowskiego z XVII i XVIII w.*6;; jednak tam powinności płacone przez szlachtę wymienione zostały łącznie: "Die adelichen Einwohner hieselbst" 'szlachetni mieszkańcy tu właśnie (wpisani zostają)', podczas gdy chłopi podani zostali z imienia i z nazwiska. ...

      ... SNWPU podaje 7 nosicieli nazwiska Kujk, z tego 5 w woj. bydgoskim i po 1 w woj. poznańskim i toruńskim; 301 Kuik, z tego 1 w woj. bydgoskim, 25 gdańskim, 13 słupskim; nadto 112 w woj. poznańskim, 43 leszczyńskim, 19 warszawskim; 28 Kuik-Studziński w woj. słupskim; 34 Kujek, z tego m.in. 5 w woj. katowickim i 7 wałbrzyskim; 260 Kuich, z tego 105 w woj. bydgoskim, 1 elbląskim, 25 gdańskim, 1 słupskim; 5 Kuisz, z tego 5 w woj. warszawskim, 1 słupskim.
Z podanej więc dokumentacji historycznej i współczesnej wynika, że była to i jest głównie rodzina bytowska, trzymająca się swego gniazda w Studzienicach. W nazwisku wyraża ten związek ze wsią 28 przedstawicieli tej rodziny, piszących się Kuik-Studziński, mieszkających w woj. słupskim (najprawdopodobniej w Studzienicach i wsiach sąsiednich). ...

... A oto wybrane historyczne poświadczenia omówionych wyżej nazwisk.
      Nazwisko Kujot nosił ks. Stanisław Kujot (1845-1914), historyk, prezes Towarzystwa Naukowego w Toruniu, proboszcz w Grzybnie w pow. chełmińskim, rodem z Kiełpina pod Tucholą. Musiało być także na Pomorzu (Kaszubach) nazwisko Kujat(a), wskazuje na nie nazwa rodzinna Kujaty w gminie Sierakowice, w Kartuskiem, zapisana po raz pierwszy jako Kijota przez J. Schwengla, opata kartuzów w r. 1749. Zapis ten oddaje kaszubską wymowę Küjotë, dziś Kaszubi mówią Kujotë lub Kujatë. Sufiks -at występuje w hipokorystykach, np, Trzebiat od Trzebiesław, Wielat od Wielisław (Mal 150). Nazwisko Kujach (August) zanotowane zostało np. r. 1900 w księdze metrykalnej par. Kościerzyna (AP XII 270); Stanisław Kuiawa w r, 1664 w Nowej Wsi, w starostwie grudziądzkim (F 32, s. 85), Joseph Kujawa r. 1823 w księdze metrykalnej par. Kielno (AP IX 46). SNWPU podaje 37 nosicieli nazwiska Kujot, z tego 5 w woj. bydgoskim, 5 elbląskim, 20 gdańskim, 3 słupskim; 49 Kujoth, z tego 15 w woj. bydgoskim, 5 elbląskim, 28 gdańskim, 1 toruńskim; 128 Kujat, z tego 13 w woj. bydgoskim, 10 gdańskim, 7 słupskim; 1 Kujata w woj. szczecińskim; 75 Kufath, z tego 8 w woj, bydgoskim, 1 gdańskim; 10 Kujatt w woj. gdańskim; 116 Kujach, z tego 103 w woj. gdańskim, 13 słupskim; 13456 Kujawa, z tego 1633 w woj, bydgoskim, 169 elbląskim, 376 gdańskim, 172 słupskim. Nadto mamy w tym źródle inne struktury od tematu Kuj-: l Kujos w woj. łódzkim; 58 Kujas, z tego 2 w woj. gdańskim; 7 Kujar, z tego 2 w woj. warszawskim, 3 tarnowskim, 2 zielonogórskim; 59 Kujan; 10 Kujaga, z tego l w woj, elbląskim, 3 gdańskim; 28 Kujac, z tego 16 w woj. katowickim; 34 Kujek; 84 Kujko; 5 Kuisz, z tego l w woj. słupskim; od tematu Ko- zaczynają się nadto: 55 Kojat poza Pomorzem; 1 Kojath w woj. bydgoskim; 1 Kojo w woj, pilskim; 2 Kojra w woj. szczecińskim; 413 Kojro, z tego 25 w woj, bydgoskim 11 elbląskim, 14 gdańskim, 15 słupskim; 152 Kojs, z tego 4 w woj, gdańskim; 29 Kojka, z tego 2 w woj. gdańskim; 28 Kojko poza Pomorzem; 1 Kojna w woj. bielsko-bialskim; 1 Kojno w woj. jeleniogórskim. ...

-------------------------------------------------------
*1) M. Biskup, A. Tomczak, Mapy województwa pomorskiego w drugiej połowie XVI w., Toruń 1955, s. 130-131 wykazuje, że część wsi była książęca, a część szla-checka (9 rodzin drobnoszlacheckich).
*2) G. Surma, Toponimia powiatu by towskiego, Wrocław 1990, s. 60, 143. Wykaz urzędowych nazw miejscowości w Polsce, t. III, Warszawa 1982, s. 367 i n. podaje wiele nazw Studzianki, Studzieniec, Studzienki, Studzienice, najbliższe Studzienice w gm. Kaliska na Kociewiu, wywodzące nazwę również od jez. Studzienice.
*3) G. Bronisch, W. Ohle, H. Teichmuller, Kreis Bütow, Stettin 1939, s. 288.
*4) Opis bibliograficzny źródeł zob. E. Breza, Pochodzenie przydomków szlachty Pomorza Gdańskiego, Gdańsk 1978, s. 118-119, dalej skrót: Przyd.
*5) Pełną dokumentację zob. I. Grubalska, Imiona i nazwiska mieszkańców parafii Ugoszcz w latach 1768-1799. Praca magisterska wykonana pod kierunkiem E. Brezy w Uniwersytecie Gdańskim r. 1988.
*6) Inwentarze starostwa bytowskiego i lęborskiego z XVII i XVIII w., wyd. G. Labuda, Toruń 1959. Fontes 46, s. 168-169.
*7) A. Bańkowski, Staropolskie imiona dwuczłonowe z osobliwymi składnikami, "Onomastica" XXIX, 1984, s. 138-139.
*8) F. Lorentz, Gramatyka pomorska, t. I, Wrocław 1958, s. 290: m.in. xu?ka, zbu?ca, gnu?, w zapisie Lorentza ú, a więc u wyższe od "normalnego"; K. Nitsch, Wybór pism polonistycznych, t III: Pisma pomorzoznawcze, Wrocław 1954, s. 92: (*o) "przed ? tautosylabicznym ? u: mu?, stu?.
*9) J.S. Bystroń, Nazwiska polskie, Kraków 1927, s. 225.
*10) E. Breza, J. Treder, Gramatyka kaszubska. Zarys popularny, Gdańsk 1981, s. 83.
*11) B. Kreja regularnie nie dostrzega przydomków szlacheckich w swoich pracach poświęconych nazwiskom pomorskim. Recenzję z jego Księgi nazwisk ziemi gdańskiej, Gdańsk 1998 zamieszczam w "Pomeranii" 1998, nr 5, s. 59-62 i w "Roczniku Gdańskim" 58, 1998, z. 1; tamże również artykuł o zniekształconym obrazie pomorskich nazwisk odmiejscowych. Etymologia nazwiska Kuik: B. Kreja, O kilku polskich nazwiskach, [w:] Słupskie szkice polonistyczne, Słupsk 1996, s. 85.

-------------------------------------------------------
Objaśnienia skrótów
AP -- Księgi metrykalne kościelne z Archiwum Państwowego w Gdańsku, sygn. 1254 111, nr IX par. Kielno w pow. wejherowskim; XII par. Kościerzyna
Mal -- M. Malec, Staropolskie skrócone nazwy osobowe od imion dwuczłonowych,Wrocław 1982
Przyd -- E. Breza, Pochodzenie przydomków szlachty Pomorza Gdańskiego, Gdańsk 1978
SGP --J. Karłowicz, Słownik gwar polskich, t. I-V1, Kraków 1900-1910
Sł -- F. Sławski, Słownik etymologiczny języka polskiego, Kraków od r. 1952
SNWPU -- Słownik nazwisk współcześnie w Polsce używanych, wyd. K. Rymut, t. I-X, Kraków 1992-1994
SSNO -- Słownik staropolskich nazw osobowych, pod red. W. Taszyckiego i M. Malec, t. I-VII Wrocław 1965-1987
SW -- J. Karłowicz, AA. Kryński, W. Niedźwiedzki, Słownik języka polskiego, t. I-VIII Warszawa 1900-1927
Sych -- B. Sychta, Słownik gwar kaszubskich na tle kultury ludowej, t. I-VII, Wrocław 1967-1978